Bond và Stock là gì?

Nhân dịp viết bài về Bond, mình xin phép được dịch lại một phần nhỏ trong quyển sách "The Truth About Money" - 4th edition của tác giả Ric Edelman. 

Mình thích cách giải thích đơn giản của ông. 

ây cũng là nền tảng cho mình hiểu hơn về các phương tiện tài chính khác.

--

Phần II- Hiểu về Thị trường Tư bản

Tổng quan - Trong Tất Cả Các Chủ Nghĩa, Chúng Ta Là Chủ Nghĩa Tư Bản.

Một xã hội có thể tồn tại dưới nhiều hình thái. Có chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản, chủ nghĩa phát xít, và nhiều loại chủ nghĩa khác, vài chủ nghĩa trong số đó tôi không giả vờ rằng mình hiểu. Ở Mỹ, chúng ta vận hành dưới hình thái chủ nghĩa tư bản, và dù bạn thích hay không, bạn có đồng ý hay không, thì bạn phải tận dụng quy luật của mình nếu như bạn định thành công trong xã hội này.

Dưới chủ nghĩa tư bản, chính phủ và doanh nghiệp cần tư bản (tiền/vốn) để đạt được mục tiêu của họ. Nhiệm vụ đầu tiên là phải có được vốn, vì nó cho phép họ tiến tới mục tiêu của họ - dù là mục tiêu xã hội, chính trị hay tài chính.

Doanh nghiệp và chính phủ gây vốn bằng cách in và bán các chứng chỉ, mà họ tuyên bố là các chứng chỉ này có giá trị và đáng giá để bạn mua. Giống như mấy đứa con nít ngây thơ, chúng ta tin họ. Niềm tin này là thiết yếu, bởi vì không tin như thế thì hệ thống kinh tế của chúng ta sẽ sụp đổ. (Bây giờ thì bạn biết thứ mà người ta đo lường trong Khảo sát Niềm tin Người tiêu dùng - Consumer Confidence Survey: lòng tin vào nền kinh tế của chúng ta.)

Ngày nay các chứng chỉ cổ phần bằng giấy thế này không còn nữa, nhưng một số lại có giá trị sưu tầm. 

Tất cả các chứng chỉ, dù được phát hành bởi doanh nghiệp hay chính phủ, đều được cho rằng có giá trị bởi vì các chứng chỉ (bắt buộc) sẽ làm một trong hai việc này:

- tạo ra thu nhập

hoặc

- tăng trưởng về giá trị.

Vậy thôi. Toàn bộ thế giới tư bản, thị trường tài chính của chúng ta, và Wall Street đều có thể thu nhỏ lại thành hai tiền đề cơ bản này. Nó đơn giản như vậy thôi.

Để có thể nhìn thấy khái niệm này vận hành trong thế giới thật như thế nào, chúng ta hãy cùng đến chợ. Nó bắt đầu với quá trình sản xuất. Ví dụ như một công ty sản xuất ra một sản phẩm. Sau đó nó bán sản phẩm đó cho một nhà phân phối, rồi nhà phân phối (bán) nó cho nhà bán lẻ, rồi nhà bán lẻ lại bán cho bạn-người tiêu dùng. Cuối cùng, bạn có thể làm một trong 4 việc sau với sản phẩm ấy:

-bạn xài nó

-bạn quyên tặng nó

-bạn bán yard sale

-bạn vứt nó

Một trong bốn việc này đều xảy ra với mỗi sản phẩm bạn mua.

Chương 5 - Quá Trình Sản Xuất

Bạn có thể thấy quá trình này trong hầu hết các ngành. Ví dụ như, trong bất động sản, một nhà phát triển (a developer) mua đất, xin giấy phép phân vùng, xây đường và hệ thống cống thoát nước, và sau đó bán các gói đó cho công ty xây dựng (builders).

 Công ty xây dựng cất nhà và sau đó thuê nhân viên địa ốc (real estate agents) để bán nhà cho người tiêu dùng (đây gọi là thị trường nhà mới). Và người tiêu dùng sau đó bán lại nhà thông qua thị trường nhà có sẵn (existing home market).

Công ty xe hơi cũng làm như vậy: Một công ty sản xuất xe hơi làm ra xe và bán cho dealer-tức là nhà phân phối; dealer lại thuê nhân viên để bán xe cho khách hàng, rồi khách hàng sau đó lại bán xe cho một người khác thông qua thị trường xe cũ. 

Quá trình sản xuất - Ric Edelman

Công ty Mỹ cũng làm vậy, khi nó cần gây vốn. Ví dụ như một công ty lớn cần 100 triệu đô la để xây nhà máy mới. Để có tiền (tức là vốn), công ty sản xuất (in ra) chứng chỉ và công bố rằng các chứng chỉ này có trị giá 100 triệu đô. Những chứng chỉ này có thể là chứng chỉ trái phiếu (bond certificates), hoặc cũng có thể là chứng chỉ cổ phiếu (stock certificates). 

Sau đó, công ty bán chứng chỉ cho cho công ty môi giới chứng khoán hoặc nhà phân phối.

Bằng cách đồng ý việc mua chứng chỉ từ công ty, công ty môi giới phải bán chúng. Để làm việc đó, công ty thuê nhân viên môi giới chứng khoán rao bán các chứng chỉ này cho các nhà đầu tư (người tiêu dùng). Quá trình này, được gọi là IPO- Initial Public Offering (dịch là: phát hành lần đầu ra công chúng), được thực hiện ở thị trường sơ cấp (hoặc thị trường đầu tiên) bởi vì đây là lần đầu tiên những chứng chỉ này được đưa tới khách hàng.

Nhà môi giới chứng khoán tiếp tục bán các chứng chỉ này cho đến hết. Nếu như bạn mua chứng chỉ và sau đó muốn bán nó, hoặc nếu như bạn không mua nó lúc mới phát hành nhưng sau này lại muốn mua, thì bạn sẽ mua các chứng chỉ này ở thị trường thứ cấp (hoặc thị trường thứ hai vì đây là lần thứ hai chứng chỉ được chào mời đến khách hàng). Thị trường này được gọi là stock exchange- giao dịch chứng khoán - nơi mà mọi người buôn bán (hoặc trao đổi) các chứng chỉ với nhau.

The New York Stock Exchange

Sàn Giao dịch Chứng khoán New York (The New York Stock Exchange) là thị trường chứng khoán lớn nhất thế giới. Nó cũng giống như một cái chợ bán đồ ăn, nhưg thay vì mua thức ăn, bạn mua chứng chỉ, và bạn cũng có thể bán chúng. Có vài thị trường thứ cấp khác ở Mỹ (gọi là exchange) như: the American Exchange,  the Philadelphia Exchange, the Denver Exchange, và nhiều hơn nữa. Trên thế giới hiện nay có 60 thị trường chứng khoán.

Có cả thị trường thứ ba nơi mà các chứng chỉ được mua bán điện tử. 

Và cũng có các thị trường khác dành cho trao đổi hàng hóa như dầu hỏa, thịt heo, đậu nành, và nước cam. The New York Mercantile Exchange và Chicago Board of Trade (CBOT) là hai thị trường lớn nhất trong số này. 

Người ta thường nói nhân viên môi giới chứng khoán và chuyên viên tư vấn tài chính làm trong ngành dịch vụ, nhưng điều này sai. Những người ở Wall Street bán sản phẩm, mỗi sản phẩm lại có một đặc điểm riêng, lợi ích, giá cả, và nguy cơ riêng - cũng giống như TV hoặc các sản phẩm khác.

Nhân viên chứng khoán thì bán chứng khoán (securities) trong khi nhân viên bảo hiểm thì bán hợp đồng. Cả hai đều là nhân viên kinh doanh bán sản phẩm để nhận hoa hồng. Nếu như bạn đến đại lý xe của Ford, thử đoán xem loại xe nào mà nhân viên sẽ bán cho bạn? Nó cũng giống như vậy với các công ty môi giới: nhà môi giới bán những thứ mà họ có trong kho. 

Station wagons

Hãy đối diện thử: Nếu một đại lý xe có 27 xe station wagon trong bãi xe, vậy thì họ sẽ thúc đẩy để bán được xe station wagons vào ngày ấy. Tương tự, nhân viên môi giới chứng khoán có hạn ngạch và dưới áp lực của quản lý để bán một số loại nhất định và theo số lượng quy định của sản phẩm mỗi ngày, mỗi tuần, và mỗi tháng.

Hai Loại Chứng Chỉ

Có 2 loại chứng chỉ: 

-Bonds (trái phiếu) - được coi như là thu nhập hoặc nợ;

- và Stocks (Cổ phiếu), cũng được coi là sự tăng trưởng và sở hữu. 

Nếu như công ty Acme Widgets phát hành chứng chỉ trái phiếu, công ty phải trả bạn lãi suất và cuối cùng là trả lại tiền cho bạn, nhưng công ty không cho bạn quyền kiểm soát, hoặc là quyền sở hữu của công ty.

Nếu như Acme phát hành chứng chỉ cổ phiếu, công ty không trả cho bạn lãi suất (còn gọi là cổ tức trong trường hợp này) hoặc không bao giờ trả lại tiền cho bạn, nhưng bạn trở thành một cổ đông (sở hữu), và vì vậy, bạn và những cổ đông khác đã mua cổ phiếu có quyền kiểm soát công ty. 

Ric Edelman (hình 2-2)

Nếu như bạn là Acme và cần gây vốn, bạn sẽ phát hành loại chứng chỉ nào?

Giống như nhiều khía cạnh trong thế giới tiền bạc, câu trả lời là: Tùy. Trong trường hợp này, câu trả lời phụ thuộc vào Acme đang cố gắng đạt được gì. Đây là lý do vì sao công ty này phát hành cổ phiếu trong khi công ty khác phát hành trái phiếu - và tại sao nhiều công ty phát hành cả hai. Hãy nhìn lại hai loại chứng chỉ này.

Nếu như bạn là người giữ trái phiếu (bondholder), thì tức là bạn là người cho vay. Bạn cho Acme mượn tiền. Bạn không quan tâm Acme lời hay lỗ. Miễn là Acme vẫn còn kinh doanh, bạn sẽ nhận được một số tiền lãi nhất định và bạn sẽ nhận lại số tiền của mình vào ngày được quy định trước (gọi là maturity date - ngày đáo hạn). Nếu như Acme vỡ nợ, bạn được xếp hạng cao trong danh sách các chủ nợ trong phiên toà phá sản. Thật vậy, kế tiếp IRS và nhân viên của Acme, người giữ trái phiếu là các chủ nợ xếp hạng cao nhất.

Ngược lại, người giữ cổ phiếu (stockholder) là một người chủ công ty. Bạn không biết bạn sẽ lời hay lỗ bao nhiêu tiền và không có một ngày cụ thể cho ngày bạn lấy lại được vốn. Nếu Acme không làm ra tiền, bạn cũng không có tiền, và nếu Acme phá sản, thì bạn cũng vậy. Nếu như Acme khai phá sản, bạn xếp hạng thấp nhất trước tòa án phá sản.

Thành phố San Bernardino, CA tuyên bố phá sản vào tháng 7 năm 2012.

Tất cả các khoản đầu tư đều là vốn chủ sở hữu (equity) hoặc là nợ, mặc dù thỉnh thoảng có vẻ không phải vậy. Wall Street trả nhiều tiền cho nhiều người để tạo ra các bao bì đầy sáng tạo cho các sản phẩm này. Ngày nay, bạn có thể tìm thấy hàng tá loại đầu tư khác nhau, nhu trong hình 2-3. Nhưng trong phân tích cuối cùng, chúng về cơ bản đều là nợ hoặc vốn chủ sở hữu - giống như một cái station wagon vẫn là một cái xe hơi.

Ric Edelman- hình 2-3

Bạn đã bao giờ nghe câu ngạn ngữ, "Rủi ro càng nhiều, phần thưởng càng nhiều"? À, nó không đúng đâu. Thay vào đó, khi bạn chấp nhận rủi ro nhiều hơn, chắc chắn tất cả bạn nhận được là nguy cơ cao hơn; không có bảo đảm nào là bạn sẽ nhận được lợi nhuận nhiều hơn. Đúng, bạn nhận được tiềm năng cho lợi nhuận nhiều hơn, nhưng mà chỉ vậy thôi - tiềm năng.

Sự thật là nếu một người nào đó chào mời bạn một khoản đầu tư mà hứa hẹn rằng sẽ nhận được lợi nhuận hơn các loại khác, bạn có thể chắc chắn rằng sẽ có độ rủi ro càng cao hơn đi cùng với nó. Khi chúng ta khám phá các loại đầu tư trong quyển sách này, chúng ta sẽ tìm hiểu sâu hơn các nguy cơ này. 

Vậy CD là gì?

(a) một cổ phiếu (a stock)

(b) một trái phiếu (a bond)

(c) không phải cổ phiếu cũng không phải trái phiếu.

Hãy suy nghĩ thử xem. CD (Certificate of Deposit) có lãi suất được ghi rõ, có ngày đáo hạn, và số tiền bạn nhận được không phụ thuộc vào lợi nhuận của ngân hàng. Vì vậy, CD là bond- trái phiếu. 

--

Bạn có thể đọc thêm nhiều hơn ở sách "The Truth About Money - Everything You Need to Know About Money" 4th edition của Ric Edelman. 

Dịch bởi Ha Le, CRPC™

My blog about personal finance in Vietnamese and in English.