Câu chuyện tháng 4/2023

Chào bạn,

Chào tháng Tư.

Cả tháng 4 không có giọt mưa. Mình cũng làm biếng tưới cây quá. Nhưng lúc đang viết Câu chuyện Tháng 4 này thì ở chỗ mình, mưa dầm dề 3 ngày cuối tháng cho đủ sở hụi. Mới mấy tuần trước còn khô hạn. Lần đầu tiên mình thấy có cảnh báo cháy rừng ở khu vực mình ở. 

Thời tiết thay đổi (dù biết thế) chóng mặt hơn cả nhiều năm trước, có lẽ do biến đổi khí hậu. Người nông dân có thể sẽ gặp một năm khó khăn. Nông sản khan hiếm nên giá cả sẽ cao, cộng thêm lạm phát nên giá tiêu dùng có thể sẽ tăng cao. 

Tháng 4 cũng là tháng Phổ cập Kiến thức Tài chính. Bạn nghĩ mình có đủ kiến thức về tài chính chưa?

Theo thống kê thì 20% sinh viên thiếu kỹ năng cơ bản về quản lý tài chính, điều này có nghĩa là họ có thể không biết gì về việc lên ngân sách, tiết kiệm, hoặc quản lý tiền bạc của chính mình.

Người lớn cũng không tốt hơn. 29% số phụ nữ đi làm có được kỹ năng quản lý tài chính cơ bản trong khi con số này với nam giới đi làm là 47%. Điều này có nghĩa là ít nhất khoảng 50% hộ gia đình đang gặp khó khăn trong việc quản lý số tiền mà họ cực khổ làm ra.

Bạn cũng có thể tìm thấy nhiều người bày tỏ bức xúc về việc khác nhau trong quản lý tiền bạc giữa vợ và chồng. Mình có nhớ đọc được một bài than phiền của một thành viên nhóm FIRE (Độc lập tài chính, về hưu sớm) trên Facebook. Anh ta cố gắng tiết kiệm hết mức có thể để có tiền đầu tư với mong muốn về hưu sớm. Thế nhưng anh ta đang yêu một cô nàng thích mua sắm vô tội vạ, và lo lắng về mối quan hệ của họ khi các quan niệm về tiền bạc và cách quản lý tiền bạc quá khác nhau.

Việc kiểm soát mua sắm vô tội vạ có thể coi là một việc khó khăn. Nếu bạn thấy mình có xu hướng nghiện mua sắm, hoặc mua sắm để hết buồn thì có thể bạn cần trị liệu. Việc mua sắm hợp lý có thể được huấn luyện cho con trẻ, bắt đầu từ việc phân biệt những món hàng nào thiết yếu, cần mua và những món hàng con muốn mua. Những kỹ năng này học càng sớm thì sau này con càng có tự tin quản lý tiền bạc của mình. 

Quyển sách The Berenstain Bears- Trouble With Money của tác giả Stan & Jan Berenstain cũng có thể dùng để đọc cho con nghe và bắt đầu nói chuyện về tiền bạc. Cũng có nhiều quyển sách khác bạn có thể mượn về và cùng đọc với con. 

Theo Tiêu chuẩn Quốc gia về Giáo dục Tài chính cho Người lớn, Phổ cập Kiến thức Tài chính có nghĩa là người ấy có được sự tự tin, kiến thức, và kỹ năng cần thiết để có thể đưa ra các quyết định tài chính đúng đắn, đem lại cho bạn tài chính ổn định và bền vững và cuộc sống hạnh phúc. Những kỹ năng này bao gồm khả năng định vị, đánh giá và sử dụng thông tin, các tài nguyên và các dịch vụ để đưa ra các quyết định sáng suốt về các nghĩa vụ tài chính, lập ngân sách, tín dụng, giải quyết nợ và lập kế hoạch cho tương lai.

Financial Literacy

Nói ngắn gọn, bạn cần những kiến thức cơ bản như: Quản lý tiền bạc, Quản lý tín dụng và nợ, Quản lý rủi ro, Đầu tư, và Lên kế hoạch về hưu. Đây có thể được coi là kỹ năng sống còn trong thời đại này để có được cuộc sống thoải mái với bất kỳ số tiền nào bạn làm ra.

Thế nhưng không phải ai cũng được học về tài chính. Số liệu thống kê năm 2016 National Financial Capability Study chỉ ra rằng vào năm 2015, chưa tới 30% người lớn Mỹ được học về tài chính ở trường học, cao đẳng hay là nơi làm việc. Có thể nói, kỹ năng quản lý tiền mà họ đang có đa số là học được từ thế hệ trước như cha mẹ, ông bà. Tuy nhiên, Ric Edelman viết trong quyển sách The Truth About Money rằng ông bà, cha mẹ của họ có thể không biết gì về kế hoạch về hưu vì tuổi thọ của họ ngắn. Thế hệ trước cũng không cần lo lắng gì về chi phí y tế hay chăm sóc lâu dài khi về già có thể làm cạn kiệt nguồn tiền về hưu của họ.

Có thể bạn nghĩ rằng, "Tôi vẫn sống tốt mà không cần biết nhiều về Phổ cập Tài chính". Mình xin chúc mừng bạn. Thế nhưng sẽ có vài lúc, bạn cảm thấy lưỡng lự không biết nên mua xe bằng tiền mặt hay là vay ngân hàng để mua xe, để con của bạn tự trả nợ khoản vay học phí đại học hay là giúp con trả nợ bằng số tiền đáng lẽ dùng cho khoản hưu trí. Quyết định hôm nay của bạn có thể ảnh hưởng mạnh đến tương lai xa mà bạn có thể chưa nhìn thấy được hôm nay.

Ngoài ra, khó khăn về tiếng Anh và sự khác biệt văn hóa cũng là những rào cản trên con đường thành công tài chính của bạn. Người Việt Nam tại Mỹ thường có khuynh hướng dùng tiền mặt để mua mọi thứ. Chúng ta cố gắng để dành đủ tiền mặt để mua mọi thứ vì chúng ta không muốn mắc nợ, không muốn trả lãi suất. Mặt khác, chúng ta lại mất một số chi phí cơ hội vốn có thể giúp chúng ta xây dựng tài sản cho tương lai.

Tương tự, một người bạn hỏi mình là bạn ấy nên làm gì với $30,000 bạn tiết kiệm được trong nhiều năm qua? Bạn có nên dùng số tiền đó để trả vào số tiền gốc để rút ngắn thời gian trả nợ nhà không? Và nếu Google, bạn sẽ thấy có nhiều lời khuyên khá nguy hiểm như khuyên bạn đầu tư vào chứng khoán, mua Trái phiếu, mua CDs...

Kết quả Google câu hỏi làm gì với $30,000.

Trước khi đưa ra quyết định gì, bạn hãy cố gắng thu thập thông tin và đặt nhiều câu hỏi giả định. Nếu như mình cần tiền đột xuất thì sao? Giả sử mình bị bệnh (Covid, tai nạn) không thể đi làm được từ 6 tháng đến 1 năm thì sao? Thu nhập của mình đã được bảo vệ chưa? Chuyện gì xảy ra nếu mình vừa trả $30,000 vào khoản nợ vay mua nhà thì tuần sau xe của mình bị hư? Mình có thể rút ra $5,000 để chi trả không?

Bạn có thể phải đối mặt với những quyết định tài chính phức tạp hơn như các giấy tờ pháp lý, mua nhà, lên kế hoạch về hưu, quản lý nợ, đánh giá công việc nào có nhiều lợi ích hơn để chọn, hay phải giải quyết các vấn đề liên quan đến ly hôn hay việc người thân vừa mất. Khi bạn cảm thấy rối rắm, sự tư vấn của chuyên gia có thể giúp bạn dễ dàng quyết định hơn.

Consumer.gov

Trong thời gian rảnh, bạn có thể tự học về việc quản lý tài chính bằng cách đọc sách hay qua các trang web. Mình thích trang web Consumer.gov và MoneyFit vì họ dùng tiếng Anh đơn giản, dễ hiểu.

Mình vẫn tiếp tục giải đáp các câu hỏi tài chính, nhưng xin tha thứ cho mình vì viết quá chậm. Mình thích viết đầy đủ để bạn có thể có quyết định đúng cho trường hợp cụ thể. Có thể một cuộc nói chuyện trực tiếp với mình có thể giúp bạn có câu trả lời nhanh hơn.

Ha Le, CRPC™

Long-term Care là gì?

 LONG-TERM CARE LÀ GÌ?

Người Việt Nam mình khi nghe chữ "long-term care", dịch là "chăm sóc lâu dài" thì nghĩ rằng đó là dịch vụ y tế, chăm sóc trong thời gian dài khi người nào đó bị bệnh. Phần dịch vụ này là medical. 

Nhưng khi học và đọc nhiều, mình thấy chữ "long-term care" thực ra chính là sự dưỡng lão mà văn hóa tứ đại đồng đường mà người châu Á hướng tới cả ngàn năm nay.

Sự bất đồng ngôn ngữ, khác biệt về văn hóa dẫn đến nhiều cái thuật ngữ được dịch trực tiếp thì ra nghĩa này mà thực tế lại là một sự kiện khác.

Người châu Á thường thích gia đình tứ đại đồng đường, hoặc ít hơn là gia đình 3 thế hệ. Đó là một mô hình gia đình ổn định mấy ngàn năm bởi vì yếu tố kinh tế. Lực lượng lao động chính trong nhà là độ tuổi 18 đến 60. Trẻ nhỏ trong nhà thường được người già trông nom khi họ còn sức khỏe. Khi người già đến độ tuổi gần đất xa trời, con nít nhỏ trong nhà lại giúp người lớn trông nom trong khi người lớn đi làm.

Cũng như gia đình mình lúc nhỏ, dù mình có đi nhà trẻ thì ông bà ngoại vẫn chăm chút cho ăn uống hay giấc ngủ nên ba mẹ cứ yên tâm đi làm về trễ. Bà ngoại nấu cơm, ông ngoại thì đi đón cháu ngoại ở trường về. Sau này ba mẹ chuyển nơi làm việc qua tỉnh khác, bà ngoại lại đi theo ba mẹ để giúp con cái trông nhà cửa và con cái trong thời gian đầu, còn ông ngoại vẫn ở với cậu mợ. Sau này ba mẹ ổn định thì bà ngoại lại trở về.

Khi gia đình mình về thăm thì ông ngoại đã lẫn. Em họ con của cậu cứ lâu lâu lại chạy đi kiếm ông ngoại vì ông ngoại đã lẫn, hay đi ra ngoài rồi đi lạc. Mợ thì cũng chỉ buôn bán ở gần nhà trong khi cậu đi làm thợ hồ ở xa. Mợ buôn bán về thì nấu cơm nhưng em họ đi học về là trông chừng ông ngoại. 

Sau này ông ngoại ngày càng lẫn. Mẹ mình về chăm ông ngoại mấy tháng. Khi gần vào năm học, mẹ vì sốt ruột chưa lo được quần áo sách vở cho con cái nên sắp xếp quay về nhà. Vừa quay lại một tuần thì ông ngoại mất, mẹ không về kịp để nhìn mặt ông ngoại lần cuối, năm đó mình 13 tuổi.

Bà ngoại mình vẫn khỏe mạnh. Sau này học Đại học, mình vẫn thường về quê thăm ngoại mỗi lần được nghỉ. Ngoại vẫn nấu cơm, giặt đồ được, nhưng có lần ngoại té khi đi chợ. Thế là ngoại mới chịu đến ở với gia đình mình. Ngoại vẫn tự tắm rửa giặt đồ của ngoại. Lúc ngoại bị trượt chân té, ba mẹ đều đi làm, em trai đang ở nhà đã bế ngoại đi xe tới bệnh viện. Lúc tay bị băng bột, ngoại mới để mẹ hoặc mình (được nghỉ về nhà chơi) tắm cho. Thế nhưng từ đó thì nhà mình không thể để ngoại ở nhà một mình được. Ngày mình lập gia đình, chỉ có ba mẹ theo xe đưa dâu, còn em trai mình vẫn ở nhà trông chừng bà ngoại, nấu cơm và cùng ăn cơm với ngoại.

Mình lấy ví dụ của gia đình mình để suy ngẫm về "long-term care". Sau khi về hưu, ông bà ngoại khỏe mạnh và giúp đỡ con cháu nhiều năm. Ông ngoại mình vẫn đạp xe đi về quê trong ngày. Ông bà vẫn tự chăm lo ăn uống vệ sinh cá nhân bình thường. Đây là giai đoạn đầu tiên trên hình, khi người trên 65 tuổi hoàn toàn tự do về thời gian, có thể hưởng thụ quãng thời gian nghỉ ngơi sau một đời lao động. Có người vui vầy với con cháu. Có người đi du lịch, có người tập trung vào sở thích. Giai đoạn này Michael Stein, tác giả quyển sách "The Prosperous Retirement" gọi là "Go-go years", những năm đi nhanh.

Source: Kitces

Nhưng những năm sau "Slow-Go Years", khi bắt đầu sức khỏe yếu đi, người già đôi khi cần sự giúp đỡ của người thân trong gia đình. Họ có thể đi du lịch ít hơn. Họ có thể không chăm sóc vườn tược nhà cửa thường xuyên được như trước kia. Có thể việc đi bác sĩ cũng cần người thân chở đi chứ họ không tự đi được nữa. Có người thì không tự đi chợ hay nấu ăn được như trước kia, nhưng họ vẫn tự chăm sóc được bản thân. 

Ở giai đoạn này, nhiều người bắt đầu cần các dịch vụ gọi là custodial care. 

Custodial care- google dịch là “chăm sóc trông nom”. Đây là sự chăm sóc không liên quan gì đến y tế nhưng vẫn cần thiết, ví dụ như người già cần giúp đỡ khi tắm, mặc đồ, đỡ ra khỏi giường, đút ăn, trông chừng khi đi ra ngoài, v.v…

Khi cha mẹ già đi, sức khoẻ yếu, nhà tắm, cầu thang là những nơi nguy hiểm. Một cú té trong nhà tắm hay trên cầu thang là có thể ảnh hưởng đến tính mạng.

Thông thường, nếu con cái bận phải đi làm hoặc không sống chung thì phải thuê người trông nom. Có khi dịch vụ bao gồm luôn cả việc nấu ăn, giặt giũ, dọn dẹp nhà cửa. 

Dịch vụ này có thể được Medicaid chi trả nếu như người ấy ở viện dưỡng lão. Medicaid ở một số bang có thể không chi trả nếu người ấy sử dụng dịch vụ này ở nhà.

Source

Custodial care có thể được thực hiện tại nhà do người thân đảm nhiệm. 

Có người không thích phụ thuộc con cái thì có thể chuyển đến "assisted living facilities". Người già vẫn có thể ở trong căn hộ riêng biệt nhưng họ có được người đến giúp đỡ để dọn dẹp nhà cửa, chuẩn bị thức ăn, đem đồ đi giặt. Hoặc họ có thể đến nhà hàng trong khu để ăn uống. Khu có thể có lớp hoặc các câu lạc bộ để mọi người sinh hoạt chung.

Assisted livings facilities, có người gọi là "nhà già". Cụm từ này có thể dễ nhầm lẫn với nursing homes - người Việt đều coi 2 nơi này là viện dưỡng lão. Tuy nhiên, nursing homes thường dành cho người đã còn rất ít khả năng tự vận động, ví dụ như người bị suy giảm trí nhớ, người phải ngồi trên xe lăn, hoặc phải nằm trên giường. 

Source

Giai đoạn No-Go years, người già cần sự chăm sóc y tế của người chuyên nghiệp như y tá, bác sĩ, còn gọi dưới cụm từ là "skilled care"- dịch vụ chăm sóc y tế do người được đào tạo bài bản (skilled or licensed personnel).

Skilled care tất nhiên sẽ mắc hơn custodial care. Con cái có thể thuê y tá, hộ lý để chăm sóc nếu như cha mẹ cần chăm sóc y tế mà không cần đến bệnh viện, chẳng hạn như vật lý trị liệu, băng bó thay vết thương, truyền nước biển, v.v…

Medicaid sẽ chi trả, tuỳ mỗi bang mà có quy định khác nhau.

- Hospice care: nhiều người hiểu lầm hospice care với long-term care. Họ nghĩ là một người điều trị ở bệnh viện, sau đó được đưa qua trung tâm hồi sức hoặc chăm sóc đặc biệt vài tháng thì cho rằng đó là long-term care.

Hospice care là chăm sóc cho người bệnh ở giai đoạn cuối đời. Họ không trị hết bệnh mà chỉ làm giảm đau đớn của người bệnh.

Medicare part A sẽ chi trả cho Hospice care dưới một số điều kiện quy định và trong thời gian ngắn. 

Sẽ có người còn lầm lẫn giữa Medicare, Medicaid. Thêm bang California gọi tên chương trình Medicaid của bang là Medi-Cal làm nhiều người càng hiểu lầm thêm.

Medicare, Medicaid là chương trình bảo hiểm y tế của chính phủ. Còn 3 chữ “care” mình kể ở trên là các dịch vụ y tế được phân loại để bảo hiểm quyết định có chi trả hay không.

Như vậy, bạn có thể hiểu Long-Term care là tất cả các dịch vụ chăm sóc cho người già khi họ bước vào giai đoạn "Slow-go", khi sự tự lập của người lớn tuổi giảm dần do yêu tố sức khỏe hoặc tuổi tác. Phổ biến nhất, Long-term care được hiểu là các dịch vụ giúp cho người lớn tuổi thực hiện các hoạt động thường ngày như Ăn uống (Eat), Tắm rửa (Bath), Mặc quần áo (Dress), Sự không tự chủ tiêu tiểu (Incontinency), Đi vệ sinh (Toilet), Di chuyển (Moving/ Transfer). Hoặc đối với người bị chứng bệnh suy giảm trí nhớ thì cần người chăm sóc và bên cạnh 24/24 giờ.

Và với tình hình hiện nay, khi con cái thường là thế hệ bánh mì kẹp, vừa phải chăm sóc cha mẹ lớn tuổi, vừa phải chăm sóc con cái còn đi học thì việc chuẩn bị kinh phí cho Long-term care sẽ giúp con cái nhẹ gánh về tài chính lẫn tâm lý và sức khỏe. 

Bạn nghĩ bạn có thể chuẩn bị bao nhiêu cho dịch vụ Long-term care này?

Ha Le, CRPC™

Nếu người thừa hưởng tài khoản IRA là trẻ em

 Bài viết tiếng Anh của tác giả Sarah Brenner, JD. Mình chỉ dịch lại.

Nhiều người nói họ đâu cần làm di chúc hay trust gì, vì trên IRA có form cho bạn điền tên người thừa kế. Thế nhưng có nhiều vấn đề liên quan tới người thừa kế trên IRA mà bạn cần lưu ý. Tác giả Sarah Brenner lưu ý một điều về người thừa kế là trẻ em. Bài dịch ở bên dưới.

 

Nếu bạn muốn để lại tài khoản IRA cho một người lớn, bạn chỉ cần để tên của người đó trên biểu mẫu người thừa kế của IRA. Không may là, nếu người thừa hưởng là trẻ em thì việc này không dễ dàng như thế.

Khi một đứa trẻ thừa hưởng tiền về hưu, đứa trẻ không thể đưa ra một quyết định tài chính một cách hợp pháp. Một người giám hộ là cần thiết trong trường hợp này. Người giám hộ có thể được ghi trong di chúc của ba mẹ, và một số biểu mẫu chỉ định người thừa hưởng cho phép đề cử người giám hộ. Tòa án cũng có thể chỉ định người giám hộ (nếu cha mẹ không làm), nhưng đây là một quá trình lâu dài và tốn kém.

Một lựa chọn khác là đặt tên một tài khoản lưu ký (a custodial account) cho trẻ vị thành niên trên biểu mẫu người thừa hưởng. Tài khoản lưu ký được thiết lập dưới Uniform Gifts to Minors Act (UGMA) hoặc Uniform Transfers to Minor Acts (UTMA), tùy thuộc vào luật của tiểu bang, cũng có thể dùng cho mục đích này. Người chủ tài khoản IRA có thể ghi tên người quản lý tài khoản lưu ký này trên biểu mẫu người thừa hưởng.

Đối với chủ tài khoản IRA có số tiền lớn trong tài khoản muốn kiểm soát nhiều hơn sau khi mất thì việc đặt tên một quỹ tín thác (trust) được tạo ra vì lợi ích của người thừa hưởng là trẻ em là một chiến lược vững chắc. Tuy nhiên, các quy tắc đối với RMDs (Required Minimum Distributions- )từ tài khoản IRA kế thừa (inherited IRA) cho đến quỹ tín thác thừa kế có thể khá phức tạp.

Secure Act và các quy định được đề xuất duy trì các quy tắc "look-through trust" đã tồn tại theo luật trước đó. Nếu quỹ tín thác dành cho trẻ vị thành niên của chủ tài khoản IRA đáp ứng được các yêu cầu này và đứa trẻ là người thụ hưởng của quỹ tín thác (conduit trust), thì RMDs có thể được kéo giãn cho đến khi trẻ 21 tuổi -- khi mà quy tắc 10 năm vẫn được áp dụng. 

Bạn làm việc cả đời để tạo nên di sản. Nếu như bạn định để dành tiền trong IRA cho trẻ vị thành niên, thì việc lên kế hoạch phù hợp trước khi chết - bằng cách ghi tên người quản lý tài khoản UGMA hoặc UTMA và người giám hộ - có thể giúp đảm bảo sự chuyển giao của cải an toàn cho thế hệ trẻ vị thành niên. 

Dịch bởi HaLe, CRPC™

Giải thích:

"look-through trust" không phải là loại trust đặc biệt gì. Đó là cách để thiết lập người thừa kế IRA cho phép IRS giám sát được rằng quỹ tín thác (trust) của bạn có người thừa kế là người thật.